سؤال از چرایی خلقت انسان از اساسی‌ترین پرسش‌های فلسفی و دینی است که در ادیان مختلف پاسخ‌های گوناگونی به آن داده شده است. در اسلام، قرآن کریم به دلایل و اهداف خلقت انسان اشاره کرده است. برخی از مهم‌ترین دلایل و حکمت‌های خلقت انسان از منظر اسلامی عبارتند از:
۱٫ عبادت و بندگی
در قرآن آمده است:
«وَما خَلَقتُ الجِنَّ وَالإِنسَ إِلّا لِیَعبُدونِ»
(سوره ذاریات، آیه ۵۶)
خداوند انسان و جن را برای عبادت و بندگی آفرید. البته عبادت در اینجا فقط نماز و روزه نیست، بلکه به معنای گسترده‌تر، شناخت خداوند و زندگی بر اساس رضایت اوست.
۲٫ آزمایش و رشد معنوی
خداوند انسان را آفرید تا در این جهان مورد آزمایش قرار گیرد و با استفاده از اختیار و اراده خود مسیر درست یا نادرست را انتخاب کند:
«الَّذِی خَلَقَ الْمَوْتَ وَالْحَیَاهَ لِیَبْلُوَکُمْ أَیُّکُمْ أَحْسَنُ عَمَلًا»
(سوره ملک، آیه ۲)
این آزمایش‌ها برای رشد و تکامل معنوی انسان است.
۳٫ خلیفه‌الله بودن
در قرآن آمده است که خداوند انسان را به عنوان خلیفه خود در زمین خلق کرد:
«وَإِذْ قَالَ رَبُّکَ لِلْمَلَائِکَهِ إِنِّی جَاعِلٌ فِی الْأَرْضِ خَلِیفَهً»
(سوره بقره، آیه ۳۰)
انسان به عنوان نماینده خداوند وظیفه دارد تا زمین را آباد کند و ارزش‌های الهی را در آن گسترش دهد.
۴٫ شناخت خداوند
در حدیثی از امام علی (ع) آمده است:
«عَرَفْتُکَ بِکَ»
(من تو را به وسیله خودت شناختم)
خداوند انسان را آفرید تا از طریق آفرینش و تفکر در نظام هستی، به معرفت و شناخت او دست یابد.
۵٫ محبت و رحمت الهی
خداوند ذاتاً رحیم و مهربان است و یکی از دلایل خلقت انسان، تجلی و ظهور این رحمت است. در حدیث قدسی آمده است:
«کُنتُ کَنزاً مَخفِیّاً، فَأَحبَبتُ أَن أُعرَف، فَخَلَقتُ الخَلق»
(من گنجی پنهان بودم، دوست داشتم شناخته شوم، پس خلق را آفریدم.)
نتیجه
بر اساس دیدگاه اسلامی، خلقت انسان دارای اهداف و حکمت‌هایی است که هم به شناخت انسان از خداوند مربوط می‌شود و هم به رشد و کمال او در این جهان و جهان آخرت. زندگی انسان فرصتی است برای بندگی، تعالی، و تجربه محبت و رحمت الهی.
در تورات و انجیل، که متون مقدس یهودیت و مسیحیت هستند، دلایل خلقت انسان با دیدگاه اسلامی شباهت‌ها و تفاوت‌هایی دارد. این متون نیز به جنبه‌های مختلف خلقت انسان اشاره کرده‌اند که در ادامه به برخی از مهم‌ترین آنها می‌پردازیم:
۱٫ تورات (عهد عتیق)
تورات (به‌ویژه در کتاب “پیدایش”) خلقت انسان را به عنوان بخشی از آفرینش جهان شرح می‌دهد:
الف. شباهت انسان به خدا
در کتاب پیدایش آمده است:
«و خدا گفت: انسان را به صورت خود و شبیه خود بسازیم.»
(پیدایش ۱:۲۶)
بر اساس این آیه، انسان به عنوان تصویر و شباهتی از خداوند آفریده شده است. این به معنای داشتن ویژگی‌هایی مانند عقل، اختیار، و قدرت خلاقیت است.
ب. خلیفه بودن بر زمین
در ادامه آمده است:
«بر ماهیان دریا و پرندگان آسمان و همه حیوانات زمین تسلط داشته باشید.»
(پیدایش ۱:۲۶-۲۸)
خلقت انسان برای حکومت بر زمین و مدیریت جهان
ج. رابطه با خدا
خلقت انسان در تورات با هدف برقراری رابطه‌ای نزدیک با خداوند توصیف شده است. آدم و حوا در باغ عدن با خداوند ارتباط مستقیم داشتند.
د. آزمایش و انتخاب
داستان آدم و حوا و خوردن از میوه ممنوعه در باغ عدن نشان‌دهنده این است که انسان از ابتدا دارای اراده آزاد بوده و خلقت او با هدف آزمایش و انتخاب همراه بوده است.
—
۲٫ انجیل (عهد جدید)
در مسیحیت، که مبتنی بر انجیل است، خلقت انسان به دیدگاه الهی محبت و نجات مرتبط است:
الف. تجلی محبت خدا
در انجیل، خداوند به عنوان پدری مهربان توصیف می‌شود که انسان را از روی محبت و عشق آفرید. خداوند می‌خواهد انسان‌ها با او در رابطه‌ای عاشقانه و صمیمانه باشند:
«خداوند جهان را این‌قدر محبت کرد که پسر یگانه خود را فرستاد.»
(یوحنا ۳:۱۶)
ب. بازسازی انسان از طریق مسیح
در مسیحیت، اعتقاد بر این است که انسان برای کمال و نجات آفریده شده است. به‌دلیل گناه نخستین، انسان از خدا دور شد، اما عیسی مسیح به عنوان نجات‌دهنده آمد تا انسان را به خدا بازگرداند:
«اگر کسی در مسیح باشد، خلقتی تازه است.»
(دوم قرنتیان ۵:۱۷)
ج. مشارکت در محبت الهی
انسان برای شرکت در محبت و جلال الهی آفریده شده است. خداوند می‌خواهد که انسان‌ها به ذات او نزدیک شوند و در نهایت به زندگی ابدی دست یابند.
—
شباهت‌ها و تفاوت‌ها با اسلام
۱٫ شباهت‌ها:
هدف خلقت در هر سه دین ارتباط با خداوند و رسیدن به کمال است.
مفهوم خلیفه بودن انسان بر زمین در اسلام و یهودیت مشترک است.
هر سه دین به آزادی اراده و مسئولیت انسان اشاره دارند.
۲٫ تفاوت‌ها:
در مسیحیت تأکید بیشتری بر محبت خداوند و نجات از طریق عیسی مسیح است.
اسلام بر عبادت و بندگی به عنوان هدف اصلی خلقت تأکید می‌کند، در حالی که در مسیحیت و یهودیت جنبه‌های محبت و ارتباط شخصی با خدا برجسته‌تر است.
داستان گناه نخستین در مسیحیت به عنوان عاملی برای نیاز به نجات مطرح می‌شود، اما در اسلام این گناه بخشیده شده و تأثیر موروثی ندارد.
—
نتیجه
در هر سه دین ابراهیمی (یهودیت، مسیحیت و اسلام)، خلقت انسان با هدفی بزرگ و معنوی همراه است. این هدف شامل شناخت خدا، برقراری رابطه با او، و رسیدن به کمال است. با وجود تفاوت‌هایی در تأکیدات، اصل مشترک این است که انسان موجودی خاص است که برای اهدافی والاتر از زندگی مادی آفریده شده است