و محققا بدانید که شما را اموال و فرزندان، فتنه و ابتلایی بیش نیست و در حقیقت اجر عظیم نزد خداست انفال ۲۸
ن
کته ها
محور بسیارى از لغزش‌هاى انسان و ریشه‌ى بسیارى از گناهان از قبیل: معاملات حرام، احتکار، دروغ، کم‌فروشى، ترک انفاق، ندادن خمس وزکات، حرص و کارشکنى و سوگندهاى دروغ و تضییع حقوق مردم، گریز از میدان جنگ، ترک هجرت و جهاد و …، علاقه به مال و فرزند است. پس اینها عامل امتحان و لغزشند، آن گونه که ابولبابه را (آیه قبل) به لغزش کشید و براى حفظ مال و فرزندان خود، به همکارى با دشمن وادار کرد.
کسانى که از مدینه به ابوسفیان خبر دادند که مسلمانان براى تصاحب کاروان تجارتى آنان نیرو بسیج کرده‌اند، از مهاجرانى بودند که در مکّه مال و فرزندى داشتند. «۱»
قرآن با تعبیرات مختلفى به فتنه بودن مال و فرزند و دل نبستن به آنها و امکان انحراف به واسطه‌ى آنها هشدار داده است، از جمله:
الف: امکان شرکت شیطان در مال و فرزند انسان. «شارِکْهُمْ فِی الْأَمْوالِ وَ الْأَوْلادِ» «۲»
ب: افزون‌خواهى در مال و فرزند و آثار منفى آن. «تَکاثُرٌ فِی الْأَمْوالِ وَ الْأَوْلادِ» «۳»
ج: بازدارندگى فرزند و مال از یاد خدا. «لا تُلْهِکُمْ أَمْوالُکُمْ وَ لا أَوْلادُکُمْ عَنْ ذِکْرِ اللَّهِ» «۴»
«۱». تفسیر المیزان.
«۲». اسراء، ۶۴٫
«۳». حدید، ۲۰٫
«۴». منافقون، ۹٫
جلد ۳ – صفحه ۳۰۳
د: نجات‌بخش نبودن اموال و اولاد در قیامت. «لَنْ تُغْنِیَ عَنْهُمْ أَمْوالُهُمْ وَ لا أَوْلادُهُمْ» «۱»
در آیه نکاتى به چشم مى‌خورد که نشان مى‌دهد آزمایش مال وفرزند بسیار سخت و جدّى و پیروز شدن در آن بسیار مهم است، اوّلًا: آیه با جمله‌ى «وَ اعْلَمُوا» آغاز شده که هشدار است. ثانیاً کلمه‌ى «أَنَّما» نشان مى‌دهد که آزمایش با مال وفرزند چون و چرا ندارد و حتمى است. ثالثاً خود مال وفرزند فتنه شمرده شده‌اند، نه‌آنکه وسیله آزمایش وفتنه باشند. «۲»
حضرت على علیه السلام فرمودند: «لا یقولنّ احدکم الّلهم انّى اعوذ بک من الفتنه لانّه لیس احد الّا و هو مشتمل على فتنه»، هیچ‌کس دورى از فتنه و آزمایش را نخواهد، زیرا همه‌ى مردم بدون استثنا دچار آن مى‌شوند، بلکه دورى از لغزش و انحراف در آزمایشها را از خدا درخواست کند. آنگاه حضرت درباره‌ى علّت و فلسفه‌ى امتحان‌هاى الهى فرمود: «تا راضى از ناراضى مشخص شود و عوامل سعادت و شقاوت هرکس در اعمال او مشخص گردد». «۳»
پیام ها
۱- علاقه‌ى افراطى به مال و فرزند، انسان را به خیانت مى‌کشد. لا تَخُونُوا … وَ اعْلَمُوا … و حتّى گاهى موجب دست برداشتن از اصول انسانى و دینى (امانت و اداى امانت) مى‌شود. (با توجّه به شأن نزول آیه قبل)
۲- مال و فرزند مى‌توانند دو دام فریبنده باشند. «أَنَّما أَمْوالُکُمْ وَ أَوْلادُکُمْ فِتْنَهٌ»
۳- توجّه به پاداش بزرگ الهى، از اسباب دل کندن از دنیا و ترک خیانت است.
«أَنَّ اللَّهَ عِنْدَهُ أَجْرٌ عَظِیمٌ»
۴- مال وفرزند با تمام جاذبه‌هایى که دارند، در مقایسه با الطاف وپاداش‌هاى الهى ناچیز هستند. (در برابر «أَمْوالُکُمْ وَ أَوْلادُکُمْ»، عبارت «أَجْرٌ عَظِیمٌ» آمده است) «۴»
«۱». آل‌عمران، ۱۰٫
«۲». تفسیر راهنما.
«۳». نهج‌البلاغه، حکمت ۹۳٫
«۴». اکنون که این سطرها را مى‌نویسم، شب عاشوراى حسینى است که امام حسین علیه السلام همه چیز خود را در یک روز با خدا معامله کرد و داغ‌هایى دید که هر یک به تنهایى کافى است تا انسانى را از پا در آورد، ولى آنچه امام را در برابر تمام حوادث استوار کرد این بود که آنها را در برابر خداوند ناچیز دید. حتّى وقتى کودک شش ماهه‌اش را در برابرش شهید کردند، فرمود: «همین که خداوند ناظر بر این صحنه است، مرا کافى است». وحضرت زینب علیها السلام عصر عاشورا که بدن قطعه قطعه شده برادرش امام‌حسین علیه السلام را دید فرمود: «خداوندا! این قلیل را از ما قبول کن». و در مجلس یزید نیز فرمود: «آنچه در کربلا دیدم، جز جمیل و زیبایى از خداوند چیزى نبود».
آرى، با ایمان به کم بودن و عارضى بودن دنیا و ایمان به بزرگى و اجر عظیم نزد خداوند، مى‌توان با سخت‌ترین حوادث مقابله کرد.
تفسیر نور(۱۰جلدى)، ج۳، ص: ۳۰۴